ADHD u dorosłych definicyjnie nie różni się od zaburzenia stwierdzanego u dzieci i młodzieży. To zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli zaburzenie neurorozwojowe. Charakteryzuje się trudnościami w zakresie skupienia uwagi i nadmierną ruchliwością oraz impulsywnością. Cechy ADHD są podobne do siebie w różnych okresach życia człowieka. Sugeruje się jednak, że najwyższe ich nasilenie przypada na okres dojrzewania płciowego. Zwykle diagnostyka zaburzenia ma miejsce u dzieci w wieku szkolnym. Wówczas ich trudności w zachowaniu i podejmowanych reakcjach stają się widoczne dla otoczenia i uciążliwe. Jeżeli diagnostyki nie podjęto w wieku dziecięcym, stwierdzenie ADHD możliwe jest w wieku dorosłym.
Rozwijające się w dzieciństwie symptomy ADHD mogą przybierać różne nasilenie. W związku z tym w dorosłym życiu człowieka mogą stać się źródłem wielu trudności i nieprzyjemności. Wpływają bowiem na sposób funkcjonowania pacjenta w wielu obszarach jego życia. Dysfunkcje i niepowodzenia wynikające z przebiegu zaburzenia, ciągnące się długotrwale od okresu dzieciństwa wywierają niekorzystny wpływ na pewność siebie i poczucie wartościowości człowieka zmagającego się z ADHD. Nierzadko wywołują również kolejne komplikacje psychiatryczne, wśród których wymienić należy przede wszystkim zaburzenia lekowe oraz depresję. Jakie są przyczyny występowania ADHD u dorosłych?
Przyczyny ADHD u dorosłych
Obecny stan wiedzy na temat zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) jest na poziomie zadowalającym. Przede wszystkim, nie trzeba już nikomu udowadniać, że zaburzenie to istnieje i dotyka coraz liczniejsze grono osób. Badacze dysponują wynikami wiarygodnych i odpowiednio zaprojektowanych oraz przeprowadzonych badań, dzięki którym potwierdzono wiarygodność pojęcia ADHD oraz bezpieczeństwo stosowanej farmakoterapii. Zgodnie z nimi przyjmuje się, że główną przyczyną ADHD u dorosłych i u dzieci są zaburzenia neurologiczne wynikające z mikrouszkodzeń płatów czołowych mózgu. Odpowiedzialne są one za kontrolowanie impulsów nerwowych, integrację bodźców oraz kierowanie uwagą. Pierwotnych symptomów zaburzenia nie generują błędy wychowawcze czy podejmowane względem dziecka postawy rodzicielskie.
U pacjentów z ADHD zauważa się różnice morfologiczne w budowie różnych części struktur mózgowych. Za nadpobudliwość, impulsywność, zaburzenia funkcji wykonawczych i pamięci odpowiedzialne są ponadto czynniki genetyczne. Do wzrostu ryzyka wystąpienia ADHD mogą przyczynić się również czynniki środowiskowe. Wśród nich wymienia się przede wszystkim stres okołoporodowy, spożywanie alkoholu, palenie papierosów i przyjmowanie środków psychoaktywnych przez matkę w trakcie ciąży. Większe ryzyko występuje ponadto u dzieci z niską masą urodzeniową, wcześniaków oraz u tych, których matka doświadczała depresji.
Jak funkcjonuje dorosły z ADHD? Typowe objawy ADHD u dorosłych
ADHD w wieku dorosłym przejawia się w różnorodny sposób. Diagnostycznie objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej dotyczą trzech głównych obszarów funkcjonowania człowieka: deficytów uwagi, nadruchliwości i impulsywności. U dorosłych osób z ADHD obserwuje się popełnianie błędów wynikających z nieuwagi, ogólną nieostrożność, trudności z utrzymaniem uwagi i realizacji poleceń. Sprawiają one wrażenie nieobecnych mimo braku bodźców rozpraszających ich uwagę, mogą unikać zadań wymagających podejmowania dłuższego wysiłku lub nadmiernie skupiać się na ich prawidłowym wykonywaniu, co obniża efektywność, a zwiększa poziom zmęczenia.
Cechy ADHD mogą przybierają postać nadmiernej dokładności i ciągłego sprawdzania, czy zadanie jest dobrze wykonane. Konieczność kontroli wynika przede wszystkim z lęku przed możliwością popełnienia kolejnego błędu. Często osoby z ADHD wymuszają na sobie dostosowanie się do otoczenia, co skutkuje ich wyczerpaniem i wypaleniem.
Jednym z wyzwań ADHD w wieku dorosłym jest ogólna nadruchliwość. Osoby dorosłe z ADHD wiercą się, stukają palcami, potrząsają kończynami, często zmieniają pozycję. Nie potrafią spędzać wolnego czasu w ciszy, która ich przytłacza. Mają tendencję do przerywania innym i wtrącania się podczas rozmowy. W zachowaniu manifestują nerwowość, nadmierną gadatliwość, zniecierpliwienie. Towarzyszy im ciągłe napięcie i uczucie niepokoju. W związku z odczuwanymi emocjami znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju nałogu i podejmowania niebezpiecznych zachowań. Stosunkowo łatwo wybuchają gniewem, nadmiernie angażują się w czynności, nie zważając na ich konsekwencje i podejmują decyzje bez zastanowienia. Te skłonności mogą występować obok siebie lub zamiennie. Zależnie od nasilenia i charakteru, mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie człowieka, zwłaszcza w obszarze zachowań społecznych.
Jak przebiega diagnoza ADHD u dorosłych? Kto stawia diagnozę?
Diagnoza w kierunku ADHD u dorosłych to złożony proces, podobnie jak diagnoza autyzmu u dorosłych i wielu innych zaburzeń psychicznych. W jego prawidłowy przebieg zaangażowanych jest wielu specjalistów – przede wszystkim psycholog i psychiatra. Proces diagnostyczny rozpoczyna się od skrupulatnego wywiadu psychologicznego i wykonania testów przesiewowych. Podczas wywiadu klinicznego psycholog poznaje podstawowe potrzeby każdego pacjenta. Dowiaduje się bowiem, z jakimi trudnościami zmaga się on na co dzień i które cechy ADHD są dla niego najbardziej uciążliwe. Psycholog zbiera informacje na temat aktualnego funkcjonowania pacjenta i jego trudności występujących we wcześniejszych okresach życia. Zebranie ich w całość umożliwia struktura testu DIVA-5, opartego na międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń.
W kolejnych etapach diagnostyki ADHD u dorosłych pacjent zgłasza się do psychiatry. Z wynikami testu udaje się na konsultację lekarską, by otrzymać diagnozę kliniczną, konieczną np. do wdrożenia farmakoterapii. Diagnoza całościowa oparta jest przede wszystkim na wynikach przebytych konsultacji, wynikach testu oraz przeprowadzonego badania lekarskiego.
Wielu pacjentom nasuwa się pytanie o to, czy diagnoza dorosłych osób z ADHD jest trudna. Z pewnością nie należy do łatwych, gdyż obserwacją obejmuje naturalne cechy wszystkich ludzi. By zdiagnozować ADHD, nie wystarczy baczna obserwacja drugiego człowieka. Rzetelna diagnostyka wymaga nie tylko ustalenia istnienia danych dolegliwości, ale przede wszystkim oceny ich nasilenia i sposobu życia człowieka w obliczu ich występowania. Utrzymywanie się niektórych cech i ich stopniowe nasilanie powoduje chroniczne trudności z funkcjonowaniem. Dorośli z ADHD miewają kłopoty z planowaniem codziennej rutyny, robieniem zbyt wielu rzeczy naraz, przez co stają się coraz mniej efektywni w swoim działaniu.
Diagnoza ADHD i innych zaburzeń neurorozwojowych a płeć pacjenta i dyskryminacja krzyżowa
W gronie pacjentów zgłaszających się na diagnostykę w dorosłym życiu większość stanowią kobiety. To zwykle one mają za sobą nieprzyjemne doświadczenia ze specjalistami z zakresu zdrowia psychicznego. Neuroróżnorodność diagnozowana u dorosłych pacjentek może obejmować różnorodne cechy charakterystyczne zarówno dla ADHD, jak i autyzmu. Nierzadko współistnieją one ze sobą, określane bywają zatem mianem AuDHD. Zespół nadpobudliwości ruchowej u kobiet często nazywa się zaburzeniem cichym lub ukrytym. Wynika to z faktu, że zwykle ich wewnętrzne napięcie nie ma ujścia na zewnątrz, gdyż już od wczesnych lat dzieciństwa to właśnie dziewczynki charakteryzują się wyższym poziomem motywacji do dostosowania społecznego. Dorosłe kobiety intuicyjnie maskują cechy ADHD, wypracowując tzw. strategie kompensacyjne.
Pacjenci z ADHD i innymi zaburzeniami neurorozwojowymi często spotykają się ponadto ze zjawiskiem tzw. dyskryminacji krzyżowej. W ich populacji istnieje wyższe rozpowszechnienie osób LGBT+ niż w populacji ogólnej. Określają się one w sposób nienormatywny płciowo, spotykając się z dyskryminacją z powodu mniejszościowych tożsamości. Głównie z tego względu w terapii osób z ADHD niezwykle istotny jest proces tworzenia tzw. sieci wsparcia i spotkań z osobami podobnymi do pacjentów. Tę rolę spełniają przede wszystkim grupy wsparcia i uczestnictwo w grupowej psychoterapii.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – jak przebiega terapia dorosłych osób?
Rozpoznanie ADHD u dorosłych to nie koniec wyzwań terapeutycznych. Diagnoza i terapia są ze sobą ściśle powiązane. Na podstawie informacji uzyskanych podczas diagnostyki specjalista może ustalić plan działania terapeutycznego, optymalny i najbardziej skuteczny dla danego pacjenta. Leczenie ADHD u dorosłych odbywa się pod kontrolą i przy wsparciu lekarza psychiatry. Wymaga bowiem dokładnej diagnostyki i ścisłego monitorowania stanu zdrowia psychicznego pacjenta nawet już podczas leczenia. Zależnie od indywidualnych potrzeb każdego pacjenta, lekarz może przepisać odpowiednie leki i dostosować ich dawkowanie. To przede wszystkim środki psychostymulujące oraz atomoksetyna. Leczenie farmakologiczne ogranicza cechy nadpobudliwości psychoruchowej i sprzyja ogólnemu wyciszeniu układu nerwowego. Wśród dodatkowych form leczenia wymienia się psychoterapię i coaching.
Leczenie dorosłych z ADHD, podobnie jak terapia spektrum autyzmu u dorosłych, odbywa się również podczas sesji psychoterapeutycznych. Pacjent z ADHD uczy się radzić sobie z własnymi trudnościami. Zwykle psychoterapię dzieli się na dwa podstawowe etapy: przewagi technik behawioralnych oraz przewagi technik poznawczych. Buduje plan dnia i strukturę wykonywanych czynności. Uczy się koncentracji uwagi na jednym zadaniu oraz doprowadzania jego realizacji do końca. Drugi etap polega na uświadomieniu pacjentowi jego mocnych stron oraz wzmocnieniu poczucia pewności siebie i własnej wartościowości jako jednostki (części społeczności). W przypadku ADHD u osób dorosłych wykorzystuje się m.in. psychoterapię poznawczo-behawioralną, dzięki której pacjent samodzielnie uczy się określać, które objawy zespołu są dla niego szkodliwe, a które okazują się pomocne. Metody terapeutyczne dobierane są jednak indywidualnie do potrzeb i możliwości każdego pacjenta. Dobre efekty przynosi również transkulturowa psychoterapia pozytywna.
