Zespół stresu pourazowego – przyczyny i leczenie

Zespół stresu pourazowego (PTSD) dotyczy osób, które stały się ofiarami różnego rodzaju traumatycznych przeżyć. To nie tylko weterani wojenni, żołnierze, świadkowie katastrof, uczestnicy wypadków czy ofiary gwałtów lub napaści. Traumą dla każdego z nas okazuje się bowiem co innego. Nawet pozornie niegroźne zdarzenie może spowodować wystąpienie trwałego urazu oraz zaburzeń w psychice pacjenta. PTSD znane jest badaczom od wielu lat. Cierpią na nie ludzie w różnym wieku, każdej narodowości, religii czy kręgu kulturowego. Statystycznie częściej na wystąpienie zaburzenia narażone są kobiety niż mężczyźni. Ryzyko rozwoju zespołu stresu pourazowego u pacjentek jest dwukrotnie wyższe niż u pacjentów.

Indywidualna odporność człowieka na różnego rodzaju przeżycia kryzysowe i traumatyczne jest niezwykle różnorodna. Każdy z nas ma jednak pewną granicę tolerancji poziomu stresu, której przekroczenie może powodować występowanie złożonych skutków natury psychologicznej. Zespół stresu pourazowego (post-traumatic stress disorder) jest konsekwencją traumatycznych przeżyć. Stanowi on poważny problem zdrowotny. Terapia tego zaburzenia opiera się na poznaniu jego wewnętrznych mechanizmów, przyczyn i zniwelowaniu objawów. Dzięki temu możliwe staje się stopniowe „oswojenie” traumy, z jaką borykają się pacjenci. Najskuteczniejszymi oddziaływaniami terapeutycznymi w przypadku stwierdzenia u pacjenta PTSD jest psychoterapia poznawczo-behawioralna oraz EMDR – desensytyzacja za pomocą ruchów gałek ocznych.

Zespół stresu pourazowego – mechanizm powstawania

Zespół stresu pourazowego rozwija się u chorych pod wpływem przeżycia traumatycznego wydarzenia, które może dotyczyć bezpośrednio pacjenta lub innej osoby. Wiąże się z zagrożeniem doznania urazu lub naruszenia nietykalności cielesnej bądź ryzyka śmierci. W procesie diagnostyki PTSD analizie poddaje się także odczuwane przez pacjenta emocje. Zwykle zgłasza on, że w momencie traumy doświadczył uczucia strachu, bezsilności lub przerażenia.

Im bardziej długotrwałe i ekstremalne zagrożenie odczuwa pacjent, tym bardziej wzrasta ryzyko wystąpienia u niego opisywanego zespołu. Bardziej narażone na występowanie PTSD są również te osoby, u których w przeszłości stwierdzono traumatyczne przeżycia, w rodzinie występował zespół, miały trudności z uzależnieniem, były ofiarą wykorzystywania psychicznego lub seksualnego, cierpiały na depresję lub inne zaburzenia. Ponieważ różne rodzaje zaburzeń psychicznych niosą ze sobą różnorodne konsekwencje zdrowotne dla pacjenta, konieczna jest ich skrupulatna diagnostyka.

Objawy

Typowe objawy, jakie niesie ze sobą zespół stresu pourazowego, dzieli się zazwyczaj na trzy grupy. Wśród nich wymienia się te dotyczące ponownego przeżywania traumy, zmniejszenia się ogólnej wrażliwości na bodźce zewnętrzne oraz nadmiernej pobudliwości pacjenta.

W pierwszej grupie objawów należy wymienić przede wszystkim uporczywe i nawracające wspomnienia zdarzenia, sny, koszmary senne, cierpienie psychiczne i objawy wegetatywne. Wszystkie z nich pojawiają się głównie w odpowiedzi na bodźce przypominające choremu o przeżytej przez niego traumie. Niektórzy chorzy odczuwają objawy z drugiej wymienionej grupy. Unikają myśli i uczuć dotyczących zdarzenia, charakteryzują się niepamięcią psychogenną, biernością, ograniczeniem zainteresowań, czują się wyobcowani, nie widzą perspektyw swojego rozwoju w przyszłości. W trzeciej grupie objawów znajdują się głównie te, które dotyczą bezpośrednio występujących u pacjenta zaburzeń snu, ogólnej drażliwości, trudności z koncentracją, nadmierną reakcją na bodźce zewnętrzne.

Zgodnie z klasyfikacją DSM, objawy te uznaje się za PTSD, jeżeli utrzymują się ciągle przez minimum miesiąc. Powodują ponadto istotne z punktu widzenia klinicznego trudności w zakresie prawidłowego funkcjonowania organizmu pacjenta. Często zespół ten współistnieje z innymi zaburzeniami psychicznymi. Chorego dotyka zwłaszcza depresja, lęk napadowy i inne zaburzenia lękowe. Pacjenci ponadto uzależniają się od substancji psychoaktywnych i leczniczych, stosowanych samodzielnie w celu zniwelowania objawów PTSD.

Leczenie

Głównym sposobem zapobiegania występowaniu objawów opisywanego zespołu jest wdrożenie profesjonalnego i natychmiastowego wsparcia osoby dotkniętej traumą. Wsparcie społeczne i emocjonalne powinni choremu okazać specjaliści, którzy w razie nasilenia się niepokojących objawów chorego skierują go na odpowiednią terapię. Udzielenie zaawansowanej pomocy konieczne jest bowiem u większości pacjentów zmagających się z konsekwencjami trudnych i kryzysowych przeżyć.

Wiele osób zastanawia się, jak radzić sobie z lękiem w sposób samodzielny. Jeżeli jednak pacjent cierpi na przewlekłą formę zespołu stresu pourazowego, pomóc mu może jedynie profesjonalna terapia psychologiczna i farmakoterapia. Postępowanie terapeutyczne zawsze ma charakter indywidualny, a metody oddziaływań dobierane są do możliwości i preferencji pacjenta. Podczas terapii poznawczo-behawioralnej chory w towarzystwie i przy wsparciu psychoterapeuty skupia się na przeżytym wydarzeniu, przeformułowując błędne i zniekształcone przekonania i wyobrażenia na temat urazu. Stosując natomiast EMDR, pacjent poddaje analizie wydarzenia i emocje z nim związane podczas obustronnej stymulacji, polegającej na konieczności podejmowania aktywności wodzenia wzrokiem (zwykle za wskaźnikiem lub palcem terapeuty).

Jako uzupełniające stosuje się leczenie farmakologiczne, które często ma charakter objawowy. Lekarz zwykle zleca zastosowanie środków przeciwbólowych, uspokajających, nasennych, przeciwdepresyjnych. Ich celem jest zniwelowanie ostrych objawów PTSD, takich jak: bezsenność, natrętne myśli, zaburzenia lękowe, nasilona depresja.

O tym, ile trwa psychoterapia w przypadku osób zmagających się z opisywanym zespołem, decyduje wyłącznie specjalista. Terapii nie kończy się, dopóki pacjent nie pozbędzie się nieprzyjemnych uczuć związanych z przeżyciem traumy.